بیمار، برخوردن داروی ناگوار، اما شفابخش، شکیب می ورزد؛ تا سلامت خود را باز یابد. یک مصدوم، مریض و سرطانی، تیغ جراح را تحمل می کند؛ تا غدة بدخیم از وجودش دور افکنده شود؛ او یا باید بیماری و درد و غده را تحمل کند و با درد مزمن، بسازد و سرانجام، با خطر مرگ روبه رو شود و یا باید بر این درد کشنده، مرهمی بگذارد.

بی شک، جهل، یک عارضة مهلک است و درمان آن، علم و معرفت است و طبیب آن هم معلم و استاد است و درمانگاه آن هم جایی جز مکتب و مدرسه و حوزه و دانشگاه نیست.

اگر انسان «مریضانه» سراغ پزشک معالج رود، او هم «طبیبانه» معاینه و مداوا می کند و چه لذت بخش است این گونه تعامل میان شاگرد و استاد!

گر طبیبانه بیایی به سر بالینم

به دو عالم ندهم لذت بیماری را

افزون بر این، علم، بسی شیرین و گواراست و اگر طالب دانش، طعم و لذت آن را بچشد، حتی «حقارت سؤال» و آموختن، برایش شیرین و دل نشین می گردد و آن را مایة ننگ نمی داند، بلکه سبب افتخار می شمارد. «ناصرخسرو» می گوید:

اگر تو زآموختن سرنتابی

بجوید سرِ تو همی سروری را

بسوزند چوب درختان بی بر

سزا خود همین است مر بی بری را

درخت تو گر بار دانش بگیرد

به زیر آوری چرخ نیلوفری را

علمای اخلاق برای سیر و سلوک، مراحل و منزلگاه هایی ذکر کرده اند که عبارت اند از:

1ـ توبه;

2ـ مشارطه; یعنی انسان در آغاز روز با خود شرط کند که گناه نکند;

3ـ مراقبه; یعنی در تمام مدت روز مراقب نفس خود باشد;

4ـ محاسبه; یعنی شامگاهان به محاسبه بنشیند و کارهای نیک و بد خود را حساب کند;

5ـ معاقبه; یعنی اگر خلافی از او سر زده است، خود را مجازات کند;

6ـ مبارزه با هوای نفس;

7ـ ذکر زبانی و قلبی;

8ـ تفکر در آفرینش حکمت ها و عبرت ها;

9ـ استفاده از وجود استاد و مربی

چهل حدیث حضرت امام (ره)

حضرت علی( علیه السلام ) در روایتی دل ها را به ظرف ها تشبیه کرده و می فرماید: (اِنَّ هذه القلوب اوعیة فخیرها اوعاها; به درستی که این دل ها همچون ظرف هاست و بهترین آنها با ظرفیت ترین آنهاست. )

1 ـ هر ظرفی شکلی دارد، هر دلی شکلی دارد; یک دل، رئوف است و دیگری، سخت; یکی، مطمئن است و دیگری، ناآرام و… .

2 ـ هر ظرفی، ظرفیتی دارد، هر دلی نیز ظرفیتی دارد; آن دل که بتواند در برابر توهین دیگران شکیبایی کند ارزش مند است.

3 ـ همان طور که هر ظرفی محتوایی دارد، هر دلی هم محتوایی دارد; یکی، محتوایش عشق به خداست و دیگری، عشق به غیر خدا.

4 ـ ظرف ها استحکام و ضعف دارند، دل ها نیز چنین هستند.

5 ـ اگر ظرف کثیف باشد، بهترین غذا را آلوده می کند; قلب هم اگر آلوده به گناه باشد، علوم و معارف الهی را پذیرا نیست.

6 ـ ظرف به هر مقدار که خالی باشد هوا جایگزین آن می شود; ظرف قلب هم به همان اندازه که با خدا ارتباط نداشته باشد غیر خدا در آن جای می گیرد.

7 ـ همان طور که ظرف به مرور زمان جرم می گیرد، ظرف روح نیز این چنین است.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)فرمود: این دل ها زنگ می زند، همان طور که آهن زنگ می زند. گفتند: ای رسول خدا! جلای آن چیست؟ فرمود: تلاوت قرآن.