سهم زکاتمان از علم را چگونه بدهیم

07 آبان 1393

وقتی پای درد و دل بعضی از دانش جویان و محصلین می نشینی، حرفای جالب و گاهی خنده داری خواهی شنید. مثلا:"استادم همه مطالب را آموزش نمی دهد؛ فکر می کند که از او چیزی کم می شود ؟” یا این که"فلان دانش جوی درس خوان، جزوه هایش را قرض نمی دهد!” یا این که در جمعی دنبال پاسخ سؤالی هستید و کسانی هستند که جواب شما را می دانند؛ اما اصلا کلمه ای نمی گویند به خیال این که وظیفه من این نیست و احساس می کنند چون برای علمش زحمت کشیده پس نباید آن را به کسی بدهد! در صورتی که حتی بر ما واجب است که او را آگاه سازیم. امام كاظم(علیه السلام) می فرمایند:” .. از واجبترين حقوق برادرت اين است كه چيزى را كه براى او سودمند است پوشيده ندارى، نه از امور دنيايش نه از امور آخرتش‏."(1)

علم و دانش گنجینه بی پایانی است که بعد از هزاران سال از عمر بشر هر روز رو به رشد است و در همه زمینه ها اعم از حکمت و علوم دینی گرفته تا علوم پایه و پزشکی و … رو به گسترش است و کشفیات بشر هر روز بیشتر می شود. پس چطور می شود بعضی ها در همان علم ناچیز خود خست دارند و با جهالت آن را از دیگران می پوشانند؟
اشتباه ما این است که فکر می کنیم خست و بخل فقط در مسائل مادی معنا و مفهوم دارد؛ اما اصلا اینگونه نیست. بخشش در همه امور صادق است. یکی از این بذل و بخشش ها، یاد دادن علم و دانشی است که می دانیم. امام محمد باقر(عليه السلام) فرمودند:"هر كه به مردم درى از هدايت آموزد مثل پاداش ایشان را دارد بدون اينكه از پاداش آنها چيزى كم شود و كسى كه به مردم درى از گمراهى آموزد مثل گناه ايشان را دارد بدون اينكه از گناه آنها چيزى كم شود."(2)

زکات چیست؟
اصل کلمه “زکاة” به معناى رشد و نموّى است که از برکت الهى در چیزهاى دنیوى و اخروى حاصل می‌شود.(3)
کلمه “زکات” به سهم الهى که انسان مؤمن از مال خود خارج می‌کند و به فقرا می‌دهد، گفته می‌شود. به این دلیل است که در پرداخت آن، امید رشد و افزایش مال همراه با خیرات و برکات دارد، یا موجب تزکیه و پاکى روح پرداخت کننده می ‌شود و یا از هر دو جنبه است؛ زیرا هر دو فایده در پرداخت زکات وجود دارد.(4) بنابراین،"زکات” در لغت، به دو معنا آمده است: یکى رشد و نموّ و دیگرى پاکى.(5)

زکات علم چیست؟
بر اساس معنای لغوی و عام، هر چیزى زکاتى دارد. امیر المؤمنین على(علیه السلام) می‌فرمایند:"زکات بدن؛ جهاد و روزه گرفتن است. زکات جاه و مقام؛ بذل و بخشش، زکات جمال و زیبایى؛ عفت و عصمت خواهد بود. زکات سلطه و قدرت؛ نجات افراد اندوهگین، زکات شجاعت؛ جهاد فى سبیل اللّه است. زکات صحت و سلامتى؛ کوشش در اطاعت پروردگار و زکات پیروزى؛ احسان خواهد بود. زکات علم آن است که آن ‌را نشر دهى و خود را به انجام آن وادار کنى … زکات قدرت؛ انصاف است."(6)

میراثی ارزشمند
بعد از مرگ افراد، چندین روز پس از خاک سپاری و مراسم، همه از اموال و املاک متوفی یاد می کنند و او را بعضا تحسین می کنند که چقدر مال و اموال برای وراثش گذاشته و یا بنده خدا را شماتت می کنند که چرا بی فکر بوده. کسی به گنجی با ارزش تر و پرسود تر فکر نمی کند. چیزی با ارزش تر از مال که راهت را روشن تر و مسیر زندگیت را بهتر می کند و تو را از بلایا و اشتباهات سنگین نجات می دهد. این گنج همان علم و دانش است. امام صادق(عليه السلام) به شاگردشان مفضل فرمودند:"بنويس و علمت را در ميان دوستانت منتشر ساز و چون مرگت رسيد آنها را به پسرانت ميراث ده زيرا براى مردم زمان فتنه و آشوب مي رسد كه آن هنگام جز با كتاب انس نگيرند."(7)

پی نوشت:
1.   الحياة / ترجمه احمد آرام ؛ ج‏2 ؛ ص521، حكيمى، محمدرضا و حكيمى، محمد و حكيمى، على، الحياة / ترجمه احمد آرام - تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى ،چاپ: اول، 1380ش.
2.   أصول الكافي / ترجمه مصطفوى ؛ ج‏1 ؛ ص43، كلينى، محمد بن يعقوب، أصول الكافي / ترجمه مصطفوى - تهران، كتاب فروشى علميه اسلاميه‏، چاپ: اول، 1369 ش.
3.   راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: داودی، صفوان عدنان، ص 380، دارالعلم‏، الدار الشامیة، دمشق، بیروت، چاپ اول، 1412ق.
4.   همان، ص 381
5.   ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 14، ص 358، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، بیروت، چاپ سوم، 1414ق.
6.   محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 7، ص 46، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، 1408ق؛ ر.ک: لیثی واسطی، علی، عیون الحکم و المواعظ، محقق و مصحح: حسنی بیرجندی، حسین، ص 275، دار الحدیث، قم، چاپ اول، 1376ش.
7.   أصول الكافي / ترجمه مصطفوى ؛ ج‏1 ؛ ص67، كلينى، محمد بن يعقوب، أصول الكافي / ترجمه مصطفوى - تهران، كتاب فروشى علميه اسلاميه‏، چاپ: اول، 1369 ش.