4 خصوصیتی که افراد عاقل دارند

حضرت رسول(ص) می فرماید: عاقل‌ترین مردم کسی است که در او چهار خصوصیت باشد:

اول : پروردگارش را بشناسد و از او اطاعت کند، «عَرَفَ رَبَّهُ فَاَطَاعَهُ». تعبیر به «عَرَفَ» غیر از «عَلِمَ» است. عَلِمَ یعنی «بداند»، عَرَفَ یعنی «بشناسد». این‏ها با هم فرق می‏کنند. موضوع در «عَلِمَ» جنبه مفهومی دارد، امّا در «عَرَفَ» جنبه مصداقی پیدا می‏کند.

دوم: هم دوست و هم دشمنش را بشناسد. بداند چه موجودی دشمن او است؛ بعد هم از فرمان‏های او سرپیچی کند،

سوم : بفهمد جایگاه همیشگی‏اش کجا است و آن را آباد کند، آباد کردن جایی که همیشگی نیست و گذرگاه محسوب می‏شود، نشان از بی‌عقلی است؛ چون اینجا بحث «اَعْقَل النَّاس» است. انسان عاقل، گذرگاه را آباد نمی‌کند. این‏ را می‌گذارد و می‌رود.

چهارم: بفهمد که به سرعت دارد کوچ می‏کند و در حال رفتن است. ما آن به آن داریم به مرگ نزدیکتر می‏شویم! حضرت نمی فرمایند: بفهمد که از دنیا می‌رود، بلکه می‌فرمایند: بفهمد که دارد سریع می‏رود. اگر این‏ را بفهمد و به آن برسد، آن‌وقت چه می‏شود؟ می‏گوید: من که دارم می‌روم پس از اینجا برای خودم توشه بردارم و همراهم ببرم، چون بازگشتی وجود ندارد.

توصیه لقمان حکیم به فرزندش برای به دست آوردن عزت در دنیا

از امام صادق(ع) منقول است که حضرت فرمودند: از جمله سفارش‏های لقمان به فرزندش این است که: اگر می‏خواهی عزت دنیا را برای خودت جمع کنی «فَإِنْ أَرَدْتَ أَنْ تَجْمَعَ عِزَّ الدُّنْیَا»، طمعت را نسبت به آنچه در دست مردم است قطع کن.

عزت‏های دنیایی چند شاخه‏ دارد از جمله عزت مال، عزت آبرو و … . حقیقت عزت هم این است که انسان بتواند قلوب دیگران را به خودش جلب کند که گاهی از آن تعبیر می‏کنند به سلطه بر قلب. این خودش قدرتمندی است.

پیامبران و صدیقین با دست خالی به آن جایگاهی را که باید برسند که تسخیر قلوب مردم است رسیدند. غالب پیامبران از نظر امور مادی فقیر بودند و با همین فقر ظاهری که در بین اجتماع داشتند، به آنجایی که باید می‏رسیدند، رسیدند و مردم دوستشان داشتند.

ماهیت دنیا و نوع نگرش انسان به دنیا

شخصی به علی (ع) عرض کرد: درباره دنیا چه می‌فرمایید؟ حضرت فرمود چه بگویم درباره خانه‏اى که اوّلش غم است و آخرش مرگ. هر کس بدنبال بى‏نیازى در دنیا باشد محتاج است و هر که محتاج و فقیر باشد محزون است. در حلال دنیا حساب است و در حرام آن‏ آتش و عذاب است.

هر چه دست انسان از امور دنیایی بیشتر پُر شود، احساس احتیاج او بیشتر می‌شود و سیر نمی‏شود، بلکه گرسنه‏تر می‌شود. همچنان‏که در روایات اشاره شده که دنیا مثل آب دریا است که شور است؛ می‌خواهی رفع عطش کنی، امّا هر چه می‌خوری تشنه‏تر می‌شوی. هر کس که غنی‌تر است محتاج تر است.

مقصود علی(ع) از گفتن این جملات چیست؟ آیا حضرت همین‏طور فرموده و رد شده است؟ نه! می‏خواهد بگوید آیا کسی که دل به این خانه ببندد عقل دارد؟! نه! کسی که به این دنیا با این ویژگی‏ها دل‏بستگی پیدا کند احمق است. حضرت در این حدیث به من و شما تلنگر زده است. یعنی سر عقل بیا و به این خانه‏ای که سر و ته آن این است، دل نبند.