حافظه، یکی از توانایی های فوق العاده مغز است که به ثبت و ذخیره سازی اطلاعات می پردازد و در موقع لزوم، آنها را فرامی خواند. از همین تعریف برمی آید که اختلالات حافظه می تواند در اثر اِشکال در سه مرحله ثبت، ذخیره سازی و فراخوانی اطلاعات به وجود آید.

حافظه به دو نوع کوتاه مدت و بلند مدت تقسیم می شود. چیزی که سریع گفته شود و سریع تکرار شود و زود فراموش شود، «حافظه فوری» نام دارد. بعد از حافظه فوری، «حافظه اخیر» است که برای خبرهای مهم است. «حافظه فوری و حافظه اخیر» جزو حافظه کوتاه مدت به شمار می روند که در قسمت مشخصی از مغز به نام هیپوکامپوس قرار دارند.

اطلاعات مهم، خاطرات دوران کودکی و مباحث آموختنی، در قسمت دیگری از مغز به نام قشر خاکستری ذخیره می شوند که «حافظه دور یا حافظه بلندمدت» نام دارد. نکته اینجاست که حافظه قدیمی خوب، لزوماً نشان دهنده حافظه قوی نیست.

رسوباتی که در سنین کهن سالی در مغز ایجاد می شود، ضربه های مغزی، سکته قلبی که مانع رسیدن خون به مغز می شود، مصرف زیاد داروهای ضدافسردگی، بیماری های افسردگی و اضطراب، همگی باعث اختلال در سرعت حافظه می شود و کندی حافظه را به دنبال دارد.

چه باید بکنیم تا حافظه ای فعال و مناسب داشته باشیم؟

با افزایش سن، روند تقویت سلول های بدن، به ویژه سلول های مغزی کند می شود و به تدریج بخشی از حافظه کوتاه مدت خود را از دست می دهیم. از طرفی با بالا رفتن سن، خون کمتری به مغز می رود و هر چیزی که مانع رسیدن جریان خون …

حمله های ضعیف مغزی، کاهش حافظه و فراموشی را به دنبال دارد. برخی بیماری ها همچون فشار خون بالا، روند یادآوری و خلاصه کردن مطالب را کاهش می دهد. تمرین های مداوم ذهنی، کار بیرون، کنترل وزن، خواب و غذای مناسب می تواند به سلامت بیشتر مغز کمک کند.

تغذیه صحیح، مناسب و متعادل یکی از راه هایی است که به تندرستی و طول عمر می انجامد و با تأثیر بر روی اعصاب و روان، سبب رشد فکری و پرورش نیروهای روانی می گردد.

ترکیب شیمیای غذای انسان، باید شامل پروتئین ها، چربی ها، کربوهیدرات ها، مواد معدنی، ویتامین و آب باشد تا رشد و سلامت سلول ها تأمین شود.

غذا، ماده جامد یا مایعی است که بعد از هضم و جذب، ایجاد حرارت و انرژی می کند و موجب ترمیم بافت ها، رشد و نمو و تنظیم اعمال حیاتی می گردد. تمام موجودات زنده، برای ادامه زندگی، به غذا نیاز دارند.

مواد غذایی تقویت کننده حافظه

مواد غذایی تأثیر زیادی در تقویت و حفظ حافظه دارند.

خوردن گوشت نزدیک گردن چهارپایان، حبوبات به ویژه عدس و ماش، مویز، کندر با شکر، حلوا و کنجد بسیار مؤثر است.

میوه هایی مثل انار، پسته، بادام، سیب، کدو و خربزه هم مفیدند، اما نباید از این نکته غافل شد که خوردن به اندازه و از آن مهم تر کم غذا خوردن بهتر است.

مصرف کمتر نمک و چربی های اشباع، خوردن میوه و سبزی فراوان و لبنیات کم چرب به تقویت حافظه می انجامد.

اسیدهای چرب امگا 3، میزان حمله های قلبی و افسردگی را کاهش می دهد.

ذغال اخته، توت فرنگی و اسفناج، توانایی سلول های عصبی را در پاسخ به محرک ها حفظ می کنند و مانع تشکیل لخته های خونی می شوند. کلم قرمز، انگور، آلو و آلبالو هم همین اثر را دارند.

سیر و سویا کلسترول را کاهش می دهند و انعطاف پذیری رگ های خونی را حفظ می کنند.

عوامل بهداشتی تقویت حافظه
مسواک زدن، حجامت کردن، استراحت بین روز، به کار بردن بوی خوش، تنفس در هوای سرشار از اکسیژن، در سلامت جسم و تقویت بنیه ذهنی مفید و مؤثر است.

عوامل معنوی تقویت کننده حافظه
از جمله عواملی که بر حافظه و هوش تأثیر بسزایی دارد، تمرکز، سحرخیزی، روزه گرفتن، با وضو بودن، نظم، احترام به قرآن، توسل به معصومین، صلوات فرستادن، خواندن قرآن به ویژه آیت الکرسی، صداقت و راست گویی و دوری از محرمات و مکروهات و شبهات است.

روشی سریع برای داشتن ذهنی فعال

متخصصان اعصاب دریافته اند که قسمتی از مغز به نام «هیپوکامپوس» در مقایسه با دیگر سلو ل های مغزی، با افزایش سن، همچنان فعال می ماند. ورزش و فعالیت شدید بدنی و هوازی، باعث تقویت این قسمت می شود و به فعالیت آن سرعت می بخشد.

پژوهشگران می گویند: گذشت زمان، شما را فرسوده تر و پیرتر می کند، ولی کار و فعالیت بیرون از منزل شما را داناتر می کند.

عوامل تضعیف حافظه
برای کنترل اعصاب و حافظه، از عوامل تضعیفگر قدرت حافظه نباید غافل شد. این عوامل عبارتند از: غرور، دروغ، گناه، چشم چرانی، ناخن جویدن، غم و غصه فراوان، خواندن سنگ قبرها، لجاجت، عصبانیت، گوش دادن به موسیقی حرام و خنده زیاد.

البته نداشتن آرامش فکری و روحی، کثرت علاقه ها و مشغولیت ها، تصادف ها و ضربه های روحی نیز در کاهش قدرت حافظه و یادگیری بی تأثیر نیست.

زیاده روی در خوردن غذا و نوشیدن مایعات به ویژه آب، ترک کردن قیلوله، زیاده روی در خوردن ترشی ها، خوردن گشنیز، سیب ترش، زیاد خوردن پنیر، خوردن در حال جنابت و خوردن غذای داغ، از جمله عواملی است که در کاهش بنیه فکری مؤثر است و نباید نادیده گرفته شود.
مجله طوبی شماره 34