از دیر باز گفته اند: «درس، یک بار؛ تکرار هزار بار».

این یکی از رموز به خاطر سپردن آموخته ها، بهره وری از علوم و کامیابی در آموختن دانش است؛ زیرا معلومات را در وجود آدمی «نهادینه» می کند و از محو شدنش از لوح جان، مانع می شود.
آفت فراموشی

هر چیزی آفتی دارد و از آفت های علم، «فراموشی» است.

اگر در مورد غم و غصه ها، دردها و مصیبت ها و خاطرات تلخ، نسیان و فراموشی، یک «نعمت» به شمار می آید، در عرصة علوم و معارف، یک آفت و آسیب است و گاهی زحمات یک عمر را برباد می دهد.

بسیاری از چیزهایی که از راه خواندن و آموختن و شنیدن و دیدن، به صورت کتبی و شفاهی فرا می گیریم، در معرض زدوده شدن از صفحة ذهن و بایگانی حافظه است. بسیاری نیز از این نکته گله دارند که از آن چه می خوانیم و می شنویم و می آموزیم، چیز چندانی در ذهن ما باقی نمی ماند و با مرور زمان، از یاد می رود.
چارة نسیان

چاره چیست؟ راه ماندگارسازی دانسته ها کدام است؟

نه تنها در میدان علوم و معلومات ذهنی، بلکه در عرصه های دیگر و حتی در حوادث تاریخی و نقش قهرمان ها نیز «یاد» عامل حیات پیوسته است. مطالب علمی نیز با تکرار و تذکر و یاد و مرور، ماندگار می شوند و در ذهن، رسوخ می کنند.

خود شما نیز قطعاً دریافته اید که از آن چه می شنوید یا می خوانید یا خاطره و حکایتی که در ذهن و خاطر دارید یا آیه و حدیث و شعر و لغت و شماره تلفن و نام کتاب و مؤسسه ای که حفظ کرده اید، هر کدام را برای دیگران بازگو می کنید، در ذهنتان نقش می بندد و دیرتر از یادتان می رود.

این، یعنی تأثیر بازگویی و مرور و تکرار در تثبیت ذهنی علوم و آموخته ها.

در سخنان حضرت علی علیه السلام می خوانیم:

«من اکثر مدارسه العلم لم ینس ما علم و استفاد مالم یعلم؛هر کس بازخوانی و بررسی دانش را زیاد انجام دهد، آن چه آموخته، فراموشش نمی شود و آن چه را ندانسته، بهره می گیرد».

آن چه در این حدیث با عنوان «مُدارسه» یاد شده است، همان بازخوانی و مرور مجدد و درس و بحث و گفت وگو پیرامون مباحث علمی است و ثمرة دیگر این روش، روشن شدن مجهولات و نادانسته هاست.

«مصونیت معلومات» از آفت نسیان، همین تکرار و بازخوانی و بازگویی است.
حفاظت از دانسته ها

حسرت دانش آموختگان از فراموشی علوم، قابل جبران یا پیش گیری است.

از امام صادق علیه السلام چنین روایت شده که: «القلب تیکل علی الکتابَه؛ دل، بر نوشته تکیه می کند».

این حدیث اگر معانی مختلفی داشته باشد، یکی هم این است که نوشتن و یادداشت، تکیه گاهی برای علوم و راهی برای حفاظت از آنهاست.

آن حضرت در سخنی دیگر فرموده است:

«بنویسید؛ همانا شما (علوم را) حفظ نخواهید کرد؛ مگر این که بنویسید».

پس یک راه حفاظت، ثبت و نوشتن است و راه دیگر، تکرار و یادآوری و بازگویی است که پیشتر اشاره شد.

جویای دانش، نباید بین آموختن ها فاصله بیندازد؛ زیرا این فترت ها و فاصله ها و عدم استمرار، اندوخته ها را از یاد می برد. به همان اندازه که تعطیلات سه ماهة مدارس برای دانش آموزان، سبب از یاد رفتن بسیاری از درس ها می شود، در سطوح مختلف علمی هم پیدایش «وقفه» هم نشاط علمی را کم می کند و هم عامل نسیان است. بنابراین پیوستگی در علوم، تضمینی برای تداوم و بقای معارف ذهنی است.

جواد محدّثی