سوره الرحمن به طور کلی بیانگر نعمتهای مختلف معنوی و مادی خداوند بر بندگان است که از راه فضل خود ارزانی داشته و بشر را غرق در نعمتها نمود،بطوری که می توان نام این سوره را سوره رحمت،یا سوره نعمت یا (سوره فضل خدا) گذارد و به همین دلیل با نام مبارک «الرحمن» که بیانگر رحمت واسعه الهی است،آغاز شده است و با جلال و اکرام خداوند پایان یافته است و حدود 31 بار جمله ﴿فبای آلاء ربکما تکذبان﴾ که به وسیله آن از بندگانش اقرار بر نعمت های خود می گیرد در آن ذکر شد.بنابراین از یک نظر،مجموع سوره یک بخش بهم پیوسته پیرامون نعمت های خداوند منان است و از نظر دیگر می توان محتوی آنرا به چند بخش کلی تقسیم کرد.بخش اول که مقدمه سوره است از نعمت های بزرگ خلقت، تعلیم و تربیت،حساب و میزان،وسائل رفاهی انسان و نمودهای روحی و جسمی او سخن می گوید. بخش دوم،توضیحی است بر مسأله چگونگی خلقت انس و جن.بخش سوم:بیانگر نشانه ها و آیات خداوند در زمین و آسمان است.و در بخش چهارم،از نعمتهای دنیوی فراتر رفته سخن از نعمتهای جهان دیگر است که با دقت و ظرافت خاصی ریزه کاری های نعمتهای بهشتی اعم از باغها،چشمه ها، میوه ها و همسران زیبا و با وفا و انواع لباسها،توضیح داده شده است.بخش پنجم این سوره اشاره کوتاهی به سرنوشت مجرمان و قسمتی از مجازاتهای دردناک آنها آمده است ولی از آنجا که اساس سوره بر بیان رحمت و لطف الهی است خیلی توضیح در این باره نداده و درباره نعمت های بهشتی به طور گسترده پرداخته است تا دل مؤمنان را شاد و امیدوار کند و غبار یأس و غم را بردارد و مؤمنان را شوق زده و اهل امید و آروز نماید و آهنگ تکرار جمله ﴿فبای آلاء ربکما تکذبان﴾ در تحریک مؤمن به سوی خوبیها نقش مضاعف در دارد.

تفسیر نمونه ج23 ص91

قرآن در هفتاد و دو مورد به توصیف ویژگیهای مؤمنان پرداخته است.که در اینجا به برخی از مهم ترین خصوصیات اشاره می شود:
1.دوستی با مؤمنان را بر دوستی با کافران ترجیح می دهند.(سورە آل عمران،آیه 28) (سوره نساء، آیات 146 و 144)
2. به آموزش احکام شریعت و حقایق می پردازند.(سوره آل عمران،آیه 164
3. از پیامبر خود پیروی می کنند.(سوره آل عمران،آیات 68 و 152)
4. در ایمان خود ثابت قدم هستند و به عهدی که با خداوند بسته اند وفا دارند و با حرف مردم از راه حق بر نمی گردند.(سوره آل عمران،آیه 166) و (سوره انفال،آیه 5) و (سوره توبه،آیه111)
5. در رویارویی با باطل به کمک خداوند ایمان دارند.(سوره انفال،آیات 18 و 17) و (سوره توبه،آیه 26)
6. همیشه خود را در محضر خداوند و در حال آزمایش می بینند.(سوره توبه،آیه 16)
7. جز خدا،رسول او و مؤمنان کسی را هم راز و محرم خویش نمی گیرند.(سوره توبه،آیه 16)
8. به جهان آخرت ایمان دارند.(سوره توبه،آیه 72)
9. در همه حال نماز می گزارند همواره به یاد خدا هستند.(سوره نساء،آیه 103)
10. زکات می دهند؛نماز می گزارند،حمد و سپاس خدا به جای می آورند،روزه می گیرند، امر به معروف و نهی از منکر می کنند و از حدود الهی مؤمنان نگهبانی می کنند.(سوره توبه،آیات 12 و 11)
11. در برابر تجاوزگران ساکت نمی نشینند.(سوره نور،آیه 2
12. حکم خدا را شنیده و اطاعت می کنند.(سوره نور،آیه 2)
13. هیچ گاه دلشان را از ایمان به خدا تهی نمی کنند.(سوره قصص،آیه 2)
14. به عدالت خدا ایمان دارند و پاداش و مجازات او را بی دلیل نمی دانند.(سوره قصص، آیه 47) و (سوره توبه،آیه 12)
15. پیامبر خدا را سرمشق خود قرار می دهند.(سوره احزاب،آیه 6)
16. به نیایش می پردازند.(سوره شعراء ،آیه 118)
17. از تمایلات حرام دوری می کنند و به یاد خدا هستند و از شیطان پیروی نمی کنند. (سوره احزاب،آیه 35) و (سوره سبا،آیه 20)
18. مردان و زنان با ایمان را نمی آزارند.(سوره احزاب،آیه 58)
19. خداوند را دوست دارند و نسبت به مؤمنان فروتن و در مقابل کافران سرافراز و مقتدرند. (سوره انعام،آیه 54)
20. میان دو گروه عدالت و صلح برقرار می کنند و همیشه با ستمگران می جنگند. (سوره حجرات، آیه 9)

مجله بشارت شماره76

نقل است که امام صادق (ع)از ابوحنیفه پرسید: «عاقل کیست؟»

گفت: «آن که تمییز کند میان خیر و شرّ.»

امام صادق (ع) فرمود: «بهایم نیز تمییز توانند کرد، میان آن که او را بزنند یا او را علف دهند.»

ابوحنیفه گفت: «به نزدیک تو عاقل کیست؟»

فرمود: «آن که تمییز کند میان دو خیر و دو شر. تا از دو خیر، خیرالخیرین اختیار کند و از دو شر، خیرالشّرین برگزیند».

تذکره الاولیاء ص 15