حضرت علی( علیه السلام ) در روایتی دل ها را به ظرف ها تشبیه کرده و می فرماید: (اِنَّ هذه القلوب اوعیة فخیرها اوعاها; به درستی که این دل ها همچون ظرف هاست و بهترین آنها با ظرفیت ترین آنهاست. )

1 ـ هر ظرفی شکلی دارد، هر دلی شکلی دارد; یک دل، رئوف است و دیگری، سخت; یکی، مطمئن است و دیگری، ناآرام و… .

2 ـ هر ظرفی، ظرفیتی دارد، هر دلی نیز ظرفیتی دارد; آن دل که بتواند در برابر توهین دیگران شکیبایی کند ارزش مند است.

3 ـ همان طور که هر ظرفی محتوایی دارد، هر دلی هم محتوایی دارد; یکی، محتوایش عشق به خداست و دیگری، عشق به غیر خدا.

4 ـ ظرف ها استحکام و ضعف دارند، دل ها نیز چنین هستند.

5 ـ اگر ظرف کثیف باشد، بهترین غذا را آلوده می کند; قلب هم اگر آلوده به گناه باشد، علوم و معارف الهی را پذیرا نیست.

6 ـ ظرف به هر مقدار که خالی باشد هوا جایگزین آن می شود; ظرف قلب هم به همان اندازه که با خدا ارتباط نداشته باشد غیر خدا در آن جای می گیرد.

7 ـ همان طور که ظرف به مرور زمان جرم می گیرد، ظرف روح نیز این چنین است.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)فرمود: این دل ها زنگ می زند، همان طور که آهن زنگ می زند. گفتند: ای رسول خدا! جلای آن چیست؟ فرمود: تلاوت قرآن.

شهید رجایی می  گفت: چطور وقتی تلفن زنگ می زند، شما مضطربید که زود بروید و جواب دهید تا آقایی که پشت خط هست زیاد معطل نشود، حتی اگر در نماز هستید، نماز را سریع می خوانید تا بیایید جواب تلفن را بدهید! اذان که می گویند، خداوند پشت خط است; وظیفه ما این است که لبیک بگوییم.

نقل از مجله خیمه

چه کنیم تا بتوانیم  روحیه فروتنی را در خود ایجاد یا تقویت نماییم ؟

عالمان اخلاق در این باره راه کارهایی بر شمرده اند:

1 - توجه به عظمت خدا: امام علی (ع) می فرماید: «آن که عظمت خدا را بشناسد، شایسته نیست بزرگی ورزد و تکبر کند. ارج مندیِ کسانی که به عظمت خداوند معرفت دارند در این است که در برابر او تواضع کنند».آن که اقتدار خدا را می بیند، خود را ناچیز و ناتوان می یابد.

2 - توجه به ضعف انسان: اگر آدمی ضعف ها و کاستی ها و ناتوانی های خود را بشناسد هیچ گاه در برابر خدا و مردم تکبر نمی ورزد. یادآوری نیازمندی ها و قدرت پروردگار، راهی برای آراستن خویش به زیور فروتنی است. امام علی (ع) می فرماید: «در شگفتم از متکبری که دیروز نطفه و فردا مردار است [و با وجود این باز، تکبر می ورزد].»

علامه کاشف الغطاء با همه عظمت و احاطه کم نظیری که بر مسائل فقهی داشت - تا جایی که گفته بود: اگر تمام آثار فقهی را به دریا بریزند می توانم دوباره تمام آنها را از ابتدا تا انتها با استدلال کافی بنویسم - نیمه های شب خود را روی خاک می انداخت و خطاب به خویش می گفت: جعفر! تو جعفر کوچک بودی، بعد جعفر شدی، بعد شیخ جعفر، بعد شیخ عراق، بعد شیخ اسلام؛ اکنون چه هستی؟

3 - شناخت فلسفه آفرینش: هدف عالی از خلقت انسان، قرب به خداست. هر که در این عرصه پیش گام تر باشد، ارزش والاتری دارد. قرآن مجید امتیازهای ظاهری مانند: مال، قدرت و منصب را ملاک برتری نمی داند و تقوا را تنها معیار برتری می داند. اگر کسی به این حقیقت باور داشته باشد با تکیه بر امتیازهای اعتباری، خود را برتر از دیگران نمی داند. با شناخت فلسفه آفرینش، انگیزه های تکبر به کلی از بین می رود.

4- شناخت آثار تواضع وکبر:آگاهی از زشتی تکبر و فرجام بد آن، ما را از آلوده شدن به آن باز می دارد و در مقابل، توجه به آثار مثبت تواضع، ما را در جهت تقویت روحیه ترغیب می کند.

5 - انجام فرایض دینی: عبادت و انجام واجبات دینی، به فضایل و ملکات اخلاقی و از جمله تواضع، عینیت می بخشد. امام علی (ع) یکی از فلسفه های عبادت را ساییدن پیشانی بر خاک برای تواضع می داند و درباره حج می فرماید: «خداوند حج را نشانه تواضع در برابر عظمت، و اعتراف به عزت خود قرار داد.»

6 - سختی ها: در کوران حوادث و مشکلات، فولاد وجود آدمی صیقل می خورد و متنبّه می شود. امام علی (ع) می فرماید: «خداوند بندگانش را به انواع سختی ها می آزماید تا تکبر را از دل هایشان خارج سازد و فروتنی را در دل آنان جای گزین نماید.»

7 - اشتغال به کارهای خُرد: گاهی انسان، به دلیل تکبر، کارهای جزیی و پیش پا افتاده را پایین تر از شأن خود می پندارد و در تکاپوی کاری می رود که قدر و منزلت او را در نزد مردم بیشتر کند؛ مثلاً در پایین مجلس نمی نشیند یا با شاگردان و خدمت کاران و کارگران خود، هم سخن نمی شود و یا از تدریس درس های ابتدایی و مقدماتی، امتناع می ورزد. این افراد بدون آن که خود متوجه باشند در آتش تکبر می سوزند. ملزم ساختن نفس بر انجام همان کارهای پیش پا افتاده که با طبع او سازگار نیست، می تواند تکبر وی را درمان کند و فروتنی اش را تقویت نماید.

مجله معارف اسلامی شماره64