شهید رجایی می  گفت: چطور وقتی تلفن زنگ می زند، شما مضطربید که زود بروید و جواب دهید تا آقایی که پشت خط هست زیاد معطل نشود، حتی اگر در نماز هستید، نماز را سریع می خوانید تا بیایید جواب تلفن را بدهید! اذان که می گویند، خداوند پشت خط است; وظیفه ما این است که لبیک بگوییم.

نقل از مجله خیمه

چه کنیم تا بتوانیم  روحیه فروتنی را در خود ایجاد یا تقویت نماییم ؟

عالمان اخلاق در این باره راه کارهایی بر شمرده اند:

1 - توجه به عظمت خدا: امام علی (ع) می فرماید: «آن که عظمت خدا را بشناسد، شایسته نیست بزرگی ورزد و تکبر کند. ارج مندیِ کسانی که به عظمت خداوند معرفت دارند در این است که در برابر او تواضع کنند».آن که اقتدار خدا را می بیند، خود را ناچیز و ناتوان می یابد.

2 - توجه به ضعف انسان: اگر آدمی ضعف ها و کاستی ها و ناتوانی های خود را بشناسد هیچ گاه در برابر خدا و مردم تکبر نمی ورزد. یادآوری نیازمندی ها و قدرت پروردگار، راهی برای آراستن خویش به زیور فروتنی است. امام علی (ع) می فرماید: «در شگفتم از متکبری که دیروز نطفه و فردا مردار است [و با وجود این باز، تکبر می ورزد].»

علامه کاشف الغطاء با همه عظمت و احاطه کم نظیری که بر مسائل فقهی داشت - تا جایی که گفته بود: اگر تمام آثار فقهی را به دریا بریزند می توانم دوباره تمام آنها را از ابتدا تا انتها با استدلال کافی بنویسم - نیمه های شب خود را روی خاک می انداخت و خطاب به خویش می گفت: جعفر! تو جعفر کوچک بودی، بعد جعفر شدی، بعد شیخ جعفر، بعد شیخ عراق، بعد شیخ اسلام؛ اکنون چه هستی؟

3 - شناخت فلسفه آفرینش: هدف عالی از خلقت انسان، قرب به خداست. هر که در این عرصه پیش گام تر باشد، ارزش والاتری دارد. قرآن مجید امتیازهای ظاهری مانند: مال، قدرت و منصب را ملاک برتری نمی داند و تقوا را تنها معیار برتری می داند. اگر کسی به این حقیقت باور داشته باشد با تکیه بر امتیازهای اعتباری، خود را برتر از دیگران نمی داند. با شناخت فلسفه آفرینش، انگیزه های تکبر به کلی از بین می رود.

4- شناخت آثار تواضع وکبر:آگاهی از زشتی تکبر و فرجام بد آن، ما را از آلوده شدن به آن باز می دارد و در مقابل، توجه به آثار مثبت تواضع، ما را در جهت تقویت روحیه ترغیب می کند.

5 - انجام فرایض دینی: عبادت و انجام واجبات دینی، به فضایل و ملکات اخلاقی و از جمله تواضع، عینیت می بخشد. امام علی (ع) یکی از فلسفه های عبادت را ساییدن پیشانی بر خاک برای تواضع می داند و درباره حج می فرماید: «خداوند حج را نشانه تواضع در برابر عظمت، و اعتراف به عزت خود قرار داد.»

6 - سختی ها: در کوران حوادث و مشکلات، فولاد وجود آدمی صیقل می خورد و متنبّه می شود. امام علی (ع) می فرماید: «خداوند بندگانش را به انواع سختی ها می آزماید تا تکبر را از دل هایشان خارج سازد و فروتنی را در دل آنان جای گزین نماید.»

7 - اشتغال به کارهای خُرد: گاهی انسان، به دلیل تکبر، کارهای جزیی و پیش پا افتاده را پایین تر از شأن خود می پندارد و در تکاپوی کاری می رود که قدر و منزلت او را در نزد مردم بیشتر کند؛ مثلاً در پایین مجلس نمی نشیند یا با شاگردان و خدمت کاران و کارگران خود، هم سخن نمی شود و یا از تدریس درس های ابتدایی و مقدماتی، امتناع می ورزد. این افراد بدون آن که خود متوجه باشند در آتش تکبر می سوزند. ملزم ساختن نفس بر انجام همان کارهای پیش پا افتاده که با طبع او سازگار نیست، می تواند تکبر وی را درمان کند و فروتنی اش را تقویت نماید.

مجله معارف اسلامی شماره64

از نظر اسلام، تواضع در همه جا و در برابر هر کسی، تأیید شده نیست و در مواردی به شدت از آن نهی شده است؛ از جمله:

1- تواضع در برابر متکبران:در منابع دینی، انسان ها از فروتنی در برابر فردی که خود را بزرگ می پندارد و به دیگران به دیده حقارت می نگرد، منع شده اند، زیرا از یک سو موجب پستی و ذلت مسلمان است و از سوی دیگر متکبر را بر ادامه عمل ناپسندش تشویق می نماید و گمان می کند واقعاً لایق احترام دیگران است. از این رو پیامبر اسلام (ص) می فرماید: «هر گاه با افراد متواضع رو به رو شدید متواضع باشید، ولی اگر با متکبران مواجه شدید با آنان تکبر ورزید، زیرا این روش، برای آنان خواری و حقارت می آورد.»

2 - تواضع در برابر ثروت مندان: تواضع آن گاه ارزش مند است که با انگیزه الهی و پاک صورت گیرد، اما اگر انگیزه های مادی از قبیل: مقام، ثروت و قدرت اجتماعی موجب این فروتنی گردد، به یک عمل ضد ارزشی مبدّل خواهد شد. امام علی (ع) می فرماید: «من اتی غنیاً فتواضع له لغناه ذهب ثلثا دینه؛ کسی که بر ثروت مندی وارد شود و برای دارایی اش در برابر وی تواضع کند، خداوند دوسوم دینش را می برد.»

وسائل الشیعه ج 11ص413