ماه مبارك رمضان، ماه مبارزه با نفس و مدرسه تعديل و اصلاح غرايز و خواسته‎ها و نمايش قوّت اراده و توان روان، سپري شده و اينك فرصت برگزاري مراسم عيدي بزرگ و پرفضيلت است.
اين عيد، عيد اسلامي «فطر» است كه عيد همگان و عيد عموم طبقات و افراد است؛ اَسئَلُكَ بِحَقِّ هذَا اليَومِ الَّذِي جَعَلتَهُ لِلْمُسلِمينَ عيِداً، عيدي كه خدا آن را براي همه مسلمانان قرار داده و همه را در آن شريك فرموده است.
عيدي كه در آن مساجد و مجامع اسلامي و در گستره جهان اسلام، شكوه عبادت و بندگي خدا ديده مي‎شود. مراسم اين عيد اختصاص به توانگران، كارفرمايان، رجال و زمامداران و طبقات به اصطلاح ممتاز ندارد.
تشريفات مادّي، تقديم هدايا و تحفه‎هاي گرانبها ـ چنان چه پيش از اسلام در اعياد رسم بود‎ ـ در اين عيد مرسوم نيست. زيردستان موظّف به ديدار زمامداران نيستند و كارگر و كارفرما، افسر و سرباز، فقير و غني، شاه و گدا و همه اقشار و طبقات بايد در صف بندگي خدا و دعا و عبادت برادرانه بايستند.
در روز «عيد فطر» همه مسلمانان در سراسر جهان، غرق احساس افتخار بوده و سربلند و سرافرازند كه ماه مبارك رمضان را با توفيق به پايان رسانده و از بركات معنوي و تربيتي آن مستفيض شده‎اند.
خدا را شكر مي‎نمايند كه يكي از بزرگ‎ترين كلاس‎هاي تربيتي اسلام را در طي يك ماه گذرانده و از درس‎هايي كه در آن‎ها داده شده، به اندازه استعداد و آمادگي خود استفاده كرده و با روح و جان خود آميزش داده و بر الواح دل‎ها و ضماير خود ثبت كرده‎اند.
در اين روز، مسلمانان از يك جهاد حسّاس و خطرناك ـ كه پهلوانان، قهرمانان و شيرافكنان جهان در آن ميدان به خاك هلاكت افتاده و مغلوب شده‎اند ـ فاتحانه و پيروزمندانه باز مي‎گردند.
اين جهاد، جهاد با نفس، جهاد با اميال و غرايز حيواني و لذايذ نفساني است. بازداشتن نفس از كام‎گيري‎هاي شهواني، نگهداري نفس از خوردن غذاهاي لذيذ و نوشيدني‎هاي شيرين و خوش‎گوار، خودداري از چشم چراني و هوس‎هاي شيطاني، از دروغ، غيبت، خشم و غضب، بدخويي و ترش‎رويي، تكبّر و جاه‎طلبي و دوري از هر معصيت و گناه ديگر در اين ميدان جهاد، فتح و پيروزي است.
همه اين‎ها جهاد است و همان «جهاد اكبر»ي است كه پيامبر بزرگ اسلام به گروهي از صحابه كه به جهاد رفته بودند و با دشمن با شمشير و اسلحه دست و پنجه نرم كرده و زور بازو نشان داده بودند، فرمود: مَرحَباً بِقَومٍ قَضُوا الجِهادَ الاَصغَر وَ بَقِي عَلَيهِمُ الجِهادُ الاَكبرَ؛ آفرين به قومي كه جهاد اصغر را انجام دادند و بر آنها جهاد اكبر باقي ماند.
«جهاد اكبر»ي كه جز افراد با ايمان و مردان و زنان تربيت شده در دامان اسلام، هيچ شخص ديگري نمي‎تواند در صحنه آن عرض اندام كند و در ميدان رزم آن، افتخاري كسب نمايد.
ميداني كه در آن پيلتن‎هاي قوي پنجه و عشّاق مال و مقام دنيا، شهوت‌پرستان، جلّادان خون‎خوار، فاتحان جاه‌طلب كشورها، جوانان مغرور، خشم گينان پلنگ آسا، ستمگران بي‎رحم، آدم‎كشان و قصّابان تاريخ، زنان هوس‎باز دوشيزگان ناپاك و پرستندگان مظاهر مادّي به خاك هلاكت افتاده و از اين كه بتوانند افتخاري كسب و در مسابقات آن شركت نمايند عاجز و ناتوانند.
ميداني كه مردان و بانوان با ايمان، خداپرست، فروتن، پاكدل، پرهيزكار، شكيبا و بي‎اعتنا به زر و زيور دنيا در آن لباس رزم پوشيده، با اراده محكم و همّت بلند حريف را شكست مي‎دهند و در مسابقه با افتخار به پيروزي دست مي‎يابند.
آري! نبرد با هواي نفس در عين آساني، دشوار است. آسان است، براي اين كه وجدان پاك و فطرت آدمي و عقل و خرد، مصلحت و لزوم آن را درك مي‎نمايد و اگر انسان در اين ميدان قدم نهاد، هر چه پيش رود موفّق‎تر مي‎شود؛ تا سرانجام نفس سركش و جنود اهريمني را مغلوب و ذليل خود كند و قواي ملكوتي و عقلاني و وجداني را در كشور بدن، حاكم و كارفرما سازد.
از سوي ديگر اين كار دشوار است؛ براي اين كه جهاد با نفس، ايستادگي در برابر غرايز گوناگون و تلاش و كوشش براي كنترل و انضباط آن‎ها است و شناخت دام‎هاي شيطان و هواهاي پنهاني كار هر شخصي نيست و رام كردن نفس امّاره و چشم‌پوشي از لذايذ و كام‎گيري‎هاي نفساني و خواسته‎هاي هزارگونه نفسِ وسيع و سركش، به اين زودي‎ها ميسّر نخواهد بود و اين دشمن خانگي با غرايزي كه انسان را در دفع دشمن خارجي يارو ياور و محرّك و مشوّق هستند، آشنايي و ارتباط برقرار مي‎كند و از آن‎ها كمك و ياري مي‎گيرد.
از اين جهات، مبارزه با نفس كاري بس دشوار است و رستگار، كسي است كه بتواند نفس را تعديل كرده و به نظم و ترتيب صحيح وادار سازد.

صفحات: 1· 2

وداع امام سجاد علیه السلام با ماه رمضان :

السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا شَهْرَ اللَّهِ الْأَكْبَرَ، وَ يَا عِيدَ أَوْلِيَائِهِ.

السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا أَكْرَمَ مَصْحُوبٍ مِنَ الْأَوْقَاتِ، وَ يَا خَيْرَ شَهْرٍ فِي الْأَيَّامِ وَ السَّاعَاتِ.

السَّلَامُ عَلَيْكَ مِنْ شَهْرٍ قَرُبَتْ فِيهِ الْآمَالُ، وَ نُشِرَتْ فِيهِ الْأَعْمَالُ.

السَّلَامُ عَلَيْكَ مِنْ قَرِينٍ جَلَّ قَدْرُهُ مَوْجُوداً، وَ أَفْجَعَ فَقْدُهُ مَفْقُوداً.

درود بر تو اى بزرگترين ماه خدا، و اى عيد دوستان خدا. درود بر تو اى گراميترين وقتهائى كه (با ما) مصاحب و يار بودى، و اى بهترين ماه در روزها و ساعتها. درود بر تو ماهى كه آرزوها در آن نزديك است و كردار (شايسته) در آن پراكنده (فراوان) است‏. درود بر تو ای همنشینی که چون پدید آید، احترامش بزرگ است و چون ناپدید شود فقدانش دردناک باشد.

خدایا نگذار دست خالی از مهمانیت بروم

برای درک برکات ماه مبارک رمضان امسال، ما باید از فردای عید فطر سال گذشته آماده می شدیم و خود را مهیا می کردیم؛ بعضی هم واقعا این کار را کرده اند و یک سال مراقبه کردند تا بتوانند از برکات این ماه برخوردار بشوند و به شب قدرش برسند که الحمدلله رسیدند و بهره هایش را نیز بردند؛ ولی آن هایی که کوتاهی کردند؛ در این لحظات آخر ماه، چگونه می شود این تاخیرها و تسویف ها را جبران و تدارک کرد؟

شب آخر ماه مبارک رمضان آخرین فرصت

امام صادق علیه‏السلام می فرمایند: چون شب اوّل ماه رمضان شود، خداوند، از آفریدگان، هر كس را بخواهد، مى‏آمرزد. پس چون شب بعد فرا رسد، دو برابر آنان را مى‏آمرزد. شب بعد، دو برابر همه آنانى را كه آمرزیده و  آزاد كرده است، مى‏آمرزد، تا [آن كه در] آخرین شب ماه رمضان، دو برابر آنچه در هر شب آزاد كرده است، از آتش آزاد مى‏كند. (بحارالأنوار، علامه مجلسی، ج96، ص 381، ح 6.)

بهره گیری از این آخرین فرصت، به دو طریق زیرممکن است:

الف) به فضل خداوند امیدوار شو

تنها سرمایه ای که ما برای بهره مندی از آخرین لحظات ماه مبارک رمضان داریم؛ امید به فضل خداوند است. اگر تکیه ما بر عمل خودمان باشد و بخواهیم با عمل خودمان راه بندگی را برویم؛ قطعا زمین گیر می شویم. اما اگر انسان در این مسیر بندگی مضطر شد؛ درها را باز می کنند و می بیند که همه عالم با فضل خدا اداره می شود و همه چیز فضل اوست و این گونه نیست که کسی مستحق چیزی باشد، تلاشی کرده باشد و حالا آن تلاش، کار را حل کرده است.

در دعای کمیل داریم که « اَللّهُمَّ … وَاجْعَلْنى مِنْ اَحْسَنِ عَبیدِكَ نَصیباً عِنْدَكَ وَ اَقْرَبِهِمْ مَنْزِلَةً مِنْكَ وَ اَخَصِّهِمْ زُلْفَةً لَدَیْكَ فَاِنَّهُ لا یُنالُ ذلِكَ اِلاّ بِفَضْلِكَ … »: خدایا! و مرا از بهره‏مندترین بندگانت نزد خود،و نزدیك‏ترینشان در منزلت به تو و مخصوص‏ترینشان در رتبه به پیشگاهت بگردان،زیرا این همه به دست نیاید جز به فضل تو.

کلید گشایش درهای فضل الهی دو چیز است:

1. شکر نعمت

یکی از راه هایی که انسان می تواند فضل خدا را درک و مشاهده کند، این است که جزو حامدین باشد. حامدین کسانی هستند که نگاهشان به سمت نعمت های خدا است و دائم نعمت های خدا را می بینند و آن نعمت ها را به خود و غیر نسبت نمی دهند و شاکر خدا هستند و آن نعمت ها را در راه هدف خداوند خرج می کنند.

نمونه ای از شکر نعمت را در فرازهای ابتدایی دعای ابوحمزه ثمالی داریم که «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَدْعُوهُ فَیُجِیبُنِی» خدایی قابل ستایش است که همین که او را صدا می زنم جواب بدهد و تاخیری در آن نباشد با اینکه من فقیر هستم و او غنی است و احتیاجی به من ندارد. منِ فقیر صدا می زنم و از او گدایی می کنم و او بدون فاصله به من می دهد. «وَ إِنْ كُنْتُ بَطِیئا حِینَ یَدْعُونِی» اگرچه وقتی او مرا صدا می زند؛ من کند هستم و دیر اجابت می کنم. او که به من می گوید نیمه شب بلند شو؛ من تا می آیم  اجابت کنم اذان را گفته اند. ولی همین که من صدا می زنم او اجابت می کند. این مشاهده نعمت ها و شکر آن، همان مشاهده فضل است.

2. شرم از غفلت

اگر انسان فضل خدا را مشاهده کرد کم کم قابلیت پیدا می کند و از بدی های خودش هم ثمر می برد و با گناهش به خدا نزدیک می شود. نه اینکه العیاذ بالله گناه می کند برای اینکه به خدا نزدیک شود. گناه انسان را به خدا نزدیک نمی کند؛ بلکه حالت شرمساری از گناه؛ زمینه توبه خالصانه را فراهم می آورد و چون انسان به استغفار می رسد در های فضل به رویش باز می شود.

دعای امام سجاد(علیه السلام) در شب آخر ماه رمضان مثل کسی است که از اول می داند همه سرمایه خود را باخته است؛ فرصت ها تمام شده و ماه ضیافت به زودی جمع می شود و او هم دستش خالی است: «اللَّهُمَّ فَلَكَ الْحَمْدُ إِقْرَارا بِالْإِسَاءَةِ، وَ اعْتِرَافا بِالْإِضَاعَةِ» (فرازی از دعای 45 از صحیفه سجادیه در وداع با ماه مبارك رمضان.): خدایا پس تو ستودنی هستی و الآن هم که من زمین خوردم باز هم الحمدلله می گویم. تو در زمین خوردن من کوتاهی نکردی. اگر تو خوبی کردی و مرا به مهمانی ات دعوت کردی ولی من بهره ای نبردم؛ تو که مقصر نیستی. من بد عمل کردم و مقصر این شکستگی من، خودم هستم. دیگران در این ماه عزیز 30 مرتبه دعای ابوحمزه ثمالی خواندند؛ 10ختم قرآن کردند؛ ترک معصیت و صله رحم کردند؛ سحرهای ماه مبارک را بیدار بودند و روز هایش را روزه اخص خواص گرفتند در حالی که چشم و قلبشان روزه بود؛ ولی من بد عمل کردم و نعمت را ضایع کردم که ماه رمضان نعمت تو بود.

«وَ لَكَ مِنْ قُلُوبِنَا عَقْدُ النَّدَمِ» آن سرمایه ای که در این شب آخر ماه رمضان داریم آن است که قلبمان با ندامت گره بخورد و از اینکه نعمت را ضایع کردیم سرخوش نباشیم «وَ مِنْ أَلْسِنَتِنَا صِدْقُ الاعْتِذَارِ» و آنچه از زبانم آورده ام؛ عذرخواهی صادقانه است. چون گاهی اوقات وقتی ما عذرخواهی می کنیم شکسته نفسی می کنیم. مثلا می گوییم خدایا ما که در راه تو انفاقی نکردیم اما ته دلمان این است که خیلی انفاق کردیم. با خدا جای شکسته نفسی نیست و اگر واقعا صادقانه باشد انسان مشاهده فضل می کند و وقتی درهای فضل باز شد انسان از گناهش هم توقع ثواب دارد.

پس اگر ما بتوانیم در آخرین روزهای ماه رمضان طوری خدا را حمد و استغفار کنیم تا کم کم درهای مشاهده ی فضل به روی ما باز شود و آن وقت در مقابل کوتاهی مان از خدا مزد بخواهیم و بگوییم که خدایا من گناه کرده ام؛ ولی مزد می خواهم. درست است که من کوتاهی کرده ام ولی مصیبت زده هستم و در راه میهمانی تو که بنده نباید مصیبت زده باشد. خدایا اصلا تو می پسندی که همه مهمان های تو دست پر از میهمانی بروند؛ اما من غصه دار باشم که زمین گیر و دست خالی هستم. این مقدمه ای می شود برای اینکه از خدا مزدی بخواهیم که تمام ثواب های جامانده را تدارک کند.

ب) اعمالت را به امام زمان هدیه کن

در روز پایانی ماه رمضان به اعمالت مغرور نشو؛ ما هیچ چیز از خودمان نداریم و باید خود را دست خالی ببینیم. شیطان پشت در ایستاده و منتظر است تا غل و زنجیر اسارتش در ماه رمضان باز شود؛ پس نهایت همت خود را بکنیم تا با مراقبت از این نعمت، آن را حفظ کنی و با عجز از خداوند بخواهیم کمکمان کند  انشاء الله برای ماه رمضان سال آینده و درک شب قدرش آماده شویم.

پس این اعمال را از توفیقات خداوند بدانیم و آنرا به دست امام زمان(عجل الله تعالی فرجه) بسپاریم. بهتر است که این اعمال را به ایشان هدیه کنیم. او که محتاج نیست و این هدیه معنایش این است که شما این اعمال را برای ما نگه داری کنید.

خداوندا بر محمّد و آلش درود فرست و به برکت ماه رمضان ظهور امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) را نزدیک بفرما و ما را از یاران حضرت قرار بده و شفاعت حضرت را شامل حال ما بفرما. اللهمّ صلی علی محمّد و آل محمّد

فاطمه سرفرازی